در سال‌های اخیر، فناوری‌های نوظهور مانند هوش مصنوعی، بلاکچین و اینترنت اشیا به‌عنوان محرک‌های اصلی تحولات جهانی شناخته شده‌اند. این پیشرفت‌ها نیازمند سرمایه‌گذاری‌های هدفمند هستند تا از ایده به عمل تبدیل شوند. صندوق‌های سرمایه‌گذاری فناوری‌های نوین به‌عنوان ابزاری برای تأمین مالی پروژه‌های نوآورانه، نقشی کلیدی در این فرایند ایفا می‌کنند. در ایران نیز، با توجه به نیاز به کاهش وابستگی به اقتصاد نفتی و توسعه زیست‌بوم نوآوری، این صندوق‌ها از اهمیت ویژه‌ای برخوردارند. اینجانب، به‌عنوان کسی که در حوزه سیاست‌گذاری علم و فناوری تحصیل کرده‌ام، علاقه‌مندم تا نقش این صندوق‌ها را در آینده کشورم بررسی کنم. این مقاله به تعریف، تاریخچه، مزایا، کاربردها و چشم‌انداز این صندوق‌ها در ایران تا سال 1404 می‌پردازد.
صندوق سرمایه‌گذاری فناوری‌های نوین چیست؟
صندوق سرمایه‌گذاری فناوری‌های نوین، نهادی مالی است که منابع خود را از سرمایه‌گذاران خصوصی، دولتی یا ترکیبی از این دو جمع‌آوری کرده و آن‌ها را در شرکت‌ها و استارتاپ‌های فعال در حوزه فناوری‌های نوظهور سرمایه‌گذاری می‌کند. این صندوق‌ها عمدتاً به‌صورت سرمایه‌گذاری خطرپذیر (Venture Capital) عمل می‌کنند و بر پروژه‌هایی با ریسک بالا اما پتانسیل بازدهی قابل‌توجه تمرکز دارند. به‌عنوان مثال، سرمایه‌گذاری در یک استارتاپ هوش مصنوعی که هنوز به سودآوری نرسیده، نمونه‌ای از فعالیت این صندوق‌هاست. هدف اصلی آن‌ها، حمایت از نوآوری و تسریع رشد فناوری است که می‌تواند به توسعه اقتصادی منجر شود.
تاریخچه و اهداف صندوق‌ها در ایران
ایده ایجاد صندوق‌های سرمایه‌گذاری تخصصی در ایران به دهه 1390 بازمی‌گردد. یکی از نمونه‌های برجسته، صندوق نوآوری و شکوفایی است که در سال 1391 با هدف حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان تأسیس شد. بر اساس گزارش رسمی این صندوق، تا پایان سال 1402، بیش از 7 هزار میلیارد تومان تسهیلات به حدود 6,200 شرکت دانش‌بنیان اعطا شده است (صندوق نوآوری و شکوفایی، 1402). این اعداد نشان‌دهنده تعهد دولت به تقویت زیست‌بوم نوآوری است. اهداف این صندوق‌ها شامل کاهش وابستگی به نفت، افزایش تولید ناخالص داخلی از طریق اقتصاد دیجیتال، و ایجاد فرصت‌های شغلی پایدار است. از دیدگاه شخصی، این حرکت گامی اساسی برای تغییر ساختار اقتصادی کشور محسوب می‌شود.
مزایا و فرصت‌های سرمایه‌گذاری
سرمایه‌گذاری در صندوق‌های فناوری‌های نوین مزایای متعددی به همراه دارد که در ادامه بررسی می‌شوند
بازدهی بالا: بر اساس گزارش Statista (2024)، نرخ بازده سرمایه‌گذاری خطرپذیر در حوزه فناوری‌های نوظهور در سال 2023 به‌طور متوسط 18.3 درصد بوده است.
کاهش ریسک از طریق تنوع: این صندوق‌ها با توزیع منابع در چندین پروژه، احتمال ضرر کلان را کاهش می‌دهند.
تأثیر اجتماعی: حمایت از استارتاپ‌ها به ایجاد اشتغال و رشد اقتصادی کمک می‌کند.
این مزایا به‌ویژه در شرایط فعلی ایران که نیاز به تنوع اقتصادی دارد، بسیار حیاتی هستند. سرمایه‌گذاری در فناوری می‌تواند هم سود مالی داشته باشد و هم به توسعه پایدار کمک کند.
کاربردها در حوزه‌های مختلف
صندوق‌های سرمایه‌گذاری فناوری‌های نوین در بخش‌های متنوعی فعال هستند که برخی از آن‌ها عبارتند از:
هوش مصنوعی (AI)
هوش مصنوعی یکی از حوزه‌های کلیدی سرمایه‌گذاری است. گزارش McKinsey (2024) پیش‌بینی می‌کند که سرمایه‌گذاری جهانی در AI تا سال 2025 به بیش از 200 میلیارد دلار برسد. در ایران، استارتاپ‌هایی که در زمینه تشخیص بیماری یا تحلیل داده فعالیت می‌کنند، از این صندوق‌ها بهره‌مند شده‌اند.
بلاکچین
فناوری بلاکچین با کاربردهایی مانند قراردادهای هوشمند و امنیت داده، توجه سرمایه‌گذاران را جلب کرده است. در سطح جهانی، سرمایه‌گذاری در این حوزه در سال 2023 حدود 5.2 میلیارد دلار بوده است (CoinDesk, 2024).
اینترنت اشیا (IoT)
اینترنت اشیا با اتصال دستگاه‌ها به شبکه، پتانسیل بالایی برای هوشمندسازی صنایع دارد. طبق پیش‌بینی IoT Analytics (2024)، تا سال 2030 بیش از 75 میلیارد دستگاه IoT فعال خواهند بود که نیازمند سرمایه‌گذاری کلان است.
به نظرم، این حوزه‌ها مثل گنج‌هایی هستند که با حمایت درست می‌توانند اقتصاد ایران را متحول کنند.
نقش صندوق‌ها در ایران تا سال 1404
با توجه به سند چشم‌انداز توسعه ایران، هدف‌گذاری شده است که تا سال 1404، سهم اقتصاد دیجیتال در تولید ناخالص داخلی به 10 درصد برسد (وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات، 1402). صندوق‌های سرمایه‌گذاری فناوری می‌توانند با تأمین مالی استارتاپ‌ها، کاهش ریسک سرمایه‌گذاری، و ایجاد انگیزه برای نوآوران، این هدف را محقق کنند. به‌عنوان مثال، حمایت از شرکت‌های فعال در حوزه انرژی‌های تجدیدپذیر یا سلامت دیجیتال می‌تواند هم به اهداف زیست‌محیطی و هم اقتصادی کمک کند. شخصاً امیدوارم این روند با شتاب بیشتری ادامه پیدا کند.
نتیجه‌گیری
صندوق‌های سرمایه‌گذاری فناوری‌های نوین، پلی بین نوآوری و واقعیت هستند که می‌توانند آینده اقتصادی ایران را دگرگون کنند. با توجه به رشد سریع فناوری‌های نوظهور و نیاز به سرمایه‌گذاری در این حوزه، این صندوق‌ها فرصتی برای سودآوری و توسعه پایدار ارائه می‌دهند. از نظر من، اگر این مسیر با برنامه‌ریزی دقیق دنبال شود، تا سال 1404 می‌توانیم شاهد جهشی بزرگ در اقتصاد دیجیتال باشیم. شما چه فکر می‌کنید؟ اگر نظری دارید، خوشحال می‌شوم بشنوم.
